چطور نمره‌دهی و ارزشیابی را اصلاح کنیم؟

ارزشیابی مکمل یادگیری است و باید در راستای تسهیل و تعمیق آموختن به کار رود نه اینکه به عنوان مقوله‌ای جدا و مستقل نگریسته شود.

نکته‌ای که همه‌ی ما در نقش مدرس و معلم و استاد باید به خاطر داشته باشیم این است که ارزشیابی مکمل یادگیری است و باید در راستای تسهیل و تعمیق آموختن به کار رود نه اینکه به عنوان مقوله‌ای جدا و مستقل نگریسته شود. شاید چند پیشنهاد ذیل بتواند کمک کند از نمره‌دهی و ارزشیابی، به گونه‌ای متفاوت استفاده کنیم.

بر یادگیری تاکید کنید نه نمره.
گاهی اوقات مسئله‌ی ارزشیابی آنقدر در ذهن اساتید برجسته می‌شود که هدف نهایی تدریس که یادگیری دانشجو است در این میان گم می‌شود. یادمان باشد تدریس و ارزشیابی دو مقوله‌ی جدا از هم نیستند ارزشیابی قرار است به کمک یادگیری بیاید تا دانشجو آنچه برای یاد گرفتن اهمیت دارد را تشخیص بدهد. سوال اینجاست واقعا چه نیازی به جمع زدن و میانگین گرفتن از نمرات فعالیت‌های مختلف ترم وجود دارد وقتی که دانشجو در آزمون نهایی یا مقاله‌ی پایانی نمره‌ی خوبی می‌گیرد آیا لزومی دارد که یکی دو تکلیف جامانده یا با نمره‌ی پایین را حتما در نمره‌ی پایانی لحاظ کنیم؟ اگر هدف از ارائه‌ی درس، یادگیری دانشجویان بوده و این یادگیری در پایان ترم به دست آمده است، پس هدف محقق شده چه نیازی به لحاظ کردن تمام موارد ترم و کم کردن نمره‌ی نهایی دانشجو وجود دارد؟

به دانشجویان فرصت جبران بدهید.
سوالی که باید همه‌ی ما از خودمان بپرسیم این است که هدف از قرار دادن یک تکلیف درسی چیست؟ آیا هدف آزمون وقت‌شناسی است یا کمک به یادگیری و تسلط دانشجو به مطالب درسی؟ اگر هدف از فعالیت‌های درسی، کمک به یادگیری است، چه اصراری داریم که در مورد تاریخ تحویل تکالیف تا این حد جزمی و سرسخت عمل کنیم؟ اگر انجام تکالیف برای تسهیل آموختن دانشجو است باید به او شانس دوباره و چندباره‌ای بدهیم که آن را انجام دهد. هیچ لزومی ندارد که تکلیف درسی را با تاخیر نپذیریم خصوصا که ممکن است برخی از دانشجویان به سبب کمال‌گرایی یا وسواس قادر نباشند تکالیف را با کیفیت نازل ولی سرموقع ارسال کنند و دوست دارند برای انجام آن وقت کافی بگذارند و با کیفیت مطلوب ارائه نمایند.

شانس دوباره بدهید.
دانشجویان باید شانس اصلاح و ارسال مجدد تکالیف را داشته باشند. اگر هدف ما از طراحی تکالیف، کمک به یادگیری دانشجویان است پس باید پس از ارائه‌ی بازخورد به تکلیف و بیان نقاط قوت و ضعف آن به او فرصت دوباره‌ای برای اصلاح و بهبود کارش بدهیم. البته که همه‌ی دانشجویان از این فرصت استفاده نخواهند کرد اما وجود چنین شانس دوباره‌ای آنها را مطمئن می‌کند که هدف ما یادگیری آنها است و نه ارزشیابی و نمره دادن صرف.

از صفر دادن بپرهیزید.
نمره‌ی صفر هیچ بار آموزشی‌ای ندارد. هیچ چیز به اندازه‌ی نمره‌ی صفر دانشجو را شوکه نمی‌کند، توانش را از بین نمی‌برد و او را از ادامه مسیر ناامید نمی‌‌کند. ممکن است برخی از استادان از نمره‌ی صفر برای «بیدار کردن» دانشجو و «به خود آمدن» او استفاده کنند اما خوب است همه‌ی ما مطمئن باشیم که نمره‌ی صفر هیچ خاصیت بیدارکنندگی ندارد بلکه برعکس دانشجو را ناامید و مایوس می‌کند، امکان جبران را می‌گیرد، نمره‌ی نهایی دانشجو را با افت شدید مواجه می‌کند و او را در تقابل با استاد قرار می‌دهد. به جای صفر دادن به دانشجو بازخورد بدهید، اگر تکلیفی را نفرستاده، به او شانس دوباره بدهید اما اگر تکلیف را تحویل داده اما از کیفیت خوبی برخوردار نبوده، به جای صفر دادن، به او توضیح دهید و راهنمایی کنید.

ملاک‌های ارزشیابی را به روشنی اعلام کنید.
هیچ چیز بدتر از این نیست که دانشجو ناچار به حدس زدن در مورد فکر و ملاک‌های استاد باشد. تعیین ملاک‌ها و معیارهای ارزشیابی مقالات، تکالیف و پروژه‌های درسی از مهم‌ترین مسئولیت‌های استادان است. هر دانشجو حق دارد از قبل بداند که فعالیت درسی را با چه روشی و چه ملاک‌های ارزشیابی باید انجام دهد. وجود ملاک‌های ذهنی اعلام نشده، کمکی به یادگیری دانشجویان نمی‌کند.

از ارزشیابی تکوینی استفاده کنید.
در طول ترم تحصیلی فعالیت‌های مختلفی را طراحی کنید و برای هر یک بخشی از نمره را در نظر بگیرید نباید نمره‌ی دانشجو تنها در گرو یک یا دو فعالیت حجیم و سنگین باشد. خرد کردن نمره‌ی درس بر فعالیت‌های تکوینی هم به دانشجو آرامش می‌دهد و هم از استرس او می‌کاهد اما به یاد داشته باشید هدف از ارزشیابی‌های تکوینی، کمک به یادگیری دانشجو است و قرار نیست از آن به عنوان اهرم فشار استفاده کرد یعنی دانشجویی که توانسته در پایان ترم در امتحان یا مقاله یا پروژه‌ی پایانی، تسلط خود را به مطالب درسی به خوبی اثبات نماید، شایسته نیست که از بابت فعالیت‌های تکوینی در طول ترم، نمره‌ی زیادی از دست بدهد.

بلندمدت فکر کنید.
چیزی را ارزشیابی کنید که در بلندمدت به کار دانشجو می‌آید. بسیاری از مواردی که در امتحانات مورد ارزشیابی قرار می‌گیرند بعد از اتمام ترم از ذهن دانشجو پاک می‌شوند. پس خوب است ارزشیابی درس مبتنی بر آن دسته از مفاهیم و اطلاعاتی باشد که در بلندمدت به درد کار و زندگی دانشجو می‌خورد مثلا پایه‌ی یادگیری دروس ترم‌های بعدی است و یا در زندگی واقعی و محیط کاری و حرفه‌ای به آن نیازمند است.

فراموش نکنید در پشت نمرات، یک انسان نشسته است.
رابطه‌ی استاد و دانشجو هرگز قابل فروکاهی به یک رابطه‌ی مکانیکی نیست که تنها با اعداد و ارقام قابل تعریف باشد. فراموش نکنیم که وقتی هر نمره‌ای به کار دانشجو می‌دهیم باری از عواطف و احساسات و باورها را منتقل می‌کنیم. نمره تنها یک عدد نیست و بار عاطفی و فکری و حتی اجتماعی مهم و سنگینی به همراه دارد. پس خوب است به پیامی که با نمره به دانشجو منتقل می‌کنیم بیشتر فکر کنیم و از نمره آگاهانه و مسئولانه استفاده کنیم تا میل بیشتری به یادگیری، تفکر و تخصص را در دانشجویان برانگیزیم و آنها را به علم‌آموزی علاقمند نماییم نه اینکه آن را به ابزاری برای قدرت‌نمایی و وارد آوردن فشار روانی بیش‌ازحد به دانشجویان تبدیل کنیم.